Cmentarz w Iłży

cmentarz w Iłży położony jest przy  drodze wylotowej z Warszawy na Rzeszów i Przemyśl, i odwrotnie z Przemyśla, Rzeszowa, Sandomierza, Mielca, Opatowa i  Ostrowca na Radom, Warszawę i Gdańsk. Umiejscowiony na Wzgórzu Leonarda, na granicy Wyżyny Sandomierskiej i Niziny Mazowieckiej. Mazowsze i Ziemia Sandomierska spotykają się na drodze pomiędzy szpitalem i cmentarzem. Także i dwie epoki geologiczne spotykają się tam.

wchodząc na cmentarz warto zwrócić uwagę na nową płytę poświęconą Dorze Lebental, narzeczonej poety Bolesława Leśmiana -po jego rozwodzie z żoną, malarką Zofią Chylińską, szlachcianką spod Łomży- i przyjaciółce Celiny Sunderland. Pomagała także Janowi Brzechwie, gdy miał problemy mieszkaniowe oraz użyczała  mu pomieszczenia na pracownie literacką. Dora Lebenthal   przyjeżdżała do Iłży w latach trzydziestych,  i mieszkała w mieście przez kilka lat -aż do śmierci. Zarażona w pracy ciężką chorobą zakażną zmarłą w 1942.

jak widzimy tablica jest zaraz za bramą przy głównym wejściu.

Celina Sunderland, nauczycielka rysunku w Iłżeckim LO. Związana głównie z domem Sunderlandów, i kamienicą Połomskich -w której to na poddaszu, kiedy bywała w Iłży w l. 30tych-   posiadała pracownie malarską. Kuzynka Leśmiana, Brzechwy, Alexandra i Zeliga Leviego Sunderlandów. Zwraca uwagę nowa płyta grobowa. Sam grobowiec położony jest kilka metrów za mauzoleum wojskowym idąc w głąb cmentarza.

 

płyta poświęcona partyzantom i żołnierzom poległym w czasie drugiej wojny światowej zwraca uwagę duży umiar w napisach jak na połowę lat sześćdziesiątych, Iłżę cechowała duża tolerancja i umiar.

ciekawostką jest fakt że w Iłżeckim pułku piechoty AK służyli przedstawiciele innych nacji, anglicy, rosjanie, białorusini, żydzi  i rusini zakarpaccy. W oddziałach walczył także ksiądz katolicki!

płyta położona jest zaraz przy wejściu na mauzoleum, po lewej stronie.

pomnik Adama Bednarczyka przy bramie głównej po prawo

cmentarz żydowski w Iłży

Mauzoleum wojskowe w Iłży

pomnik przy ulicy Kochanowskiego w Iłży

 

cmentarz żydowski na Bródnie

położony jest pomiędzy ulicami Wincentego  i Odrowąża, pod numerem piętnastym. Powstał około roku 1740, oficjalnie założony przez słynnego Zbytkowera w roku 1780. Żona Zbytkowera ufundowała mur okalający cmentarz. Spoczywa na nim 2250 tysięcy osób. Między innymi wynalazca, twórca algorytmu, czegoś w rodzaju maszyny liczącej i przodka komputera -arytmometra-  Abraham Stern. Cmentarz jest niestety zniszczony, a płyty grobowe, czyli macewy są porozrzucane. Na remont kirkuta brakuje niestety pieniędzy. Cmentarz można obecnie zwiedzać od niedzieli do czwartku w godzinach od 10 do 16. Pomocne strony dla-zwiedzajacych/warszawa/brodno/

wikipedia

autor fotografii Zeew Jop, fotgrafia przedstawia bramę wiodącą na żydowski cmentarz  Bródnowski w Warszawie

adres cmentarza żydowskiego na Bródnie, łatwo tam trafić z np. dworca Warszawa Zachodnia autobusem pośpiesznym

autor fotografii Zeew Jop, fotografie przedstawiają bramę wiodocą  na cmentarz żydowski na Bródnie,  oraz aleje wewnątrz cmentarza na Bródnie

powyżej fragment bramy prowadzącej na cmentarz żydowski na Bródnie, poniżej widok samego cmentarza, sam cmentarz na Bródnie został kilkakrotnie zniszczony na przykład wojska rosyjskie w 1916, następnie przez niemców podczas 2 wojny światowej, i niestety kolejny raz także po wojnie  -autor obydwu fotografii Zeew Jop

na cmentarz łatwo jest trafić, praktycznie każdym środkiem lokomocji jadącym przez Żabę, czyli rondo Żabę. Poniżej znowu  fragment bramy, widać dłoń trzymającą -przez najwyższego(?)-  menorę, menora jest ortodoksyjna to znaczy nie posiada siedmiu wejść na świeczniki ale pięć. Chociaż orzeczenia znanych rabinów dopuszczają w sztuce przedstawienia oryginalnej menory na przykład w rzeżbie lub malarstwie.

cały czas fotografie wejścia na Bródnowski cmentarz w Warszawie na Pradze, autor ten sam Zeew Jop

brzozowa alejka, sam cmentarz miał pierwotnie około szesnastu hektarów powierzchni,

i jest odbudowywany. Podzielony był też na części, najpierw zdaje się na męską i żeńską, a następnie na ortodoksyjną, liberalną, czy dziecięcą

 

fotografie bramy wiodącej na cmentarz wykonane przez autora, na jednej fragment alejki ,  cmentarz można zwiedzać niedziela-czwartek 10am -16pm cena biletu 10 złotych

podobnie jak na Okopowej

autorem tekstów powstałych podczas zwiedzania jest Liber Yanin, zdjęć użyczył mi  Zeew Jop  blog Zeew Jop

zapraszam też na cmentarz żydowski na słynnej ulicy Gęsiej w Warszawie, obecnie jest cmentarz żydowski na ulicy Okopowej  Cmentarz żydowski w Warszawie na ul Okopowej

i na część drugą wpisu o Warszawskim cmentarzu na ulicy Gęsiej -obecnie ulicy Okopowej  Cmentarz żydowski w Warszawie na ul Okopowej cz2

zobacz:

cmentarz żydowski w Iłży

Nowa synagoga w Iłży

22 pażdziernika rocznica likwidacji getta w Iłży

Ostrowiec świętokrzyski, dewastacja cmentarza

cmentarz żydowski w Iłży

Nowy cmentarz żydowski w Iłży powstał pomiędzy 1818 a 1837. Daty są rozbieżne. Możliwe jednak że budowa cmentarza, lub same staranie zostały rozpoczęte w 1818, a zakończone w 1837. Ważne dla miasta okazało się przybycie rodziny fabrykanckiej Sunderlandów. I to właśnie głowa tej rodziny Zelik Levi Sunderland miał sfinansować jego powstanie. Są też rozbieżności odnośnie przybycia ludności wyznającej judaizm do Iłży. Według Adama Bednarczyka, hebrajczycy żyli w mieście już przynajmniej w szesnastym wieku. Mieszkali prawdopodobnie na tak zwanej Żydowskiej Górce i rejonie ulicy profesora Jakuba Starszego  -gdzie miał podobno swój dom słynny Jakub Kabalista.

Faktem jest że kolejna duża fala wyznawców starego zakonu przybyła do miasta w połowie 19 wieku. Sam cmentarz zniszczony w czasie wojny przez niemców. W drugiej  połowie lat sześćdziesiątych, Iłżecka młodzież licealna -pod okiem porucznika wojska polskiego, profesora Stefana Jopa, i profesora Jerzego Szajkowskiego- podjęła próba uporządkowania cmentarza i zabezpieczenia przed dalszym zniszczeniem. Okazało się niestety że na cmentarzu znajduje się niewiele płyt nagrobnych, czyli macew, bo jedna mniej więcej cała, i niewielkie fragmenty drugiej. Już w czasach transformacji na wzgórzu, największym wzniesieniu staraniem żydowskiej społeczności  -głównie z Kanady- postawiono pomnik z płytą. Również cmentarz został ogrodzony kamiennym  murem, a przed wejściem wmurowano tablicę, poświęconą zagładzie miejscowej społeczności żydowskiej. Na cmentarzu w zbiorowym nieoznaczonym dole, spoczywa też grupa kilkunastu partyzantów z oddziału Chila Brawermana -poległa w krwawej bitwie na Uroczysku Klamocha. Ciekawostką związaną z cmentarzem jest wywieszanie przez miejscowych i przybyszów spoza miasta transparentów i banerów poświęconych rocznicą martyrologi i miejscom ludobójstwa narodu żydowskiego. Na przykład w Rumbuli, Ponarach, Babim Jarze, czy Humaniu. Po jakimś czasie transparenty przybijane są do drzew ze względu dość mocny  na wiatr. Niewielka grupka wyznawców judaizmu z miasta i regionu, podobnie jak i miejscowi chrześcijanie   sprzątają teren i w miarę możliwości opiekują się cmentarzem

krajobraz w okolicy cmentarza,

powyżej i poniżej przykłady transparentów i banerów wywieszanych przed i na cmentarzu, w celu uczczenia i upamiętnienia zbrodni ludobójstwa. Tu uczczono ofiary ludobójstwa w Humaniu, i Babim Jarze,  poniżej upamiętniono rocznicę ludobójstwa w Ponarach, gdzie nacjonaliści litewscy zabili przeszło sto tysięcy żydów

poniżej transparent wywieszony w rocznicę ludobójstwa w Rumbuli, gdzie łotewscy nacjonaliści zamordowali dziesiątki tysięcy żydów

pejzaż, okolice cmentarza

ciekawe połączenie Gwiazdy Dawida i znaku Polski Walczącej  -to w rocznicę krwawej bitwy na Uroczysku Klamocha koło Lubieni

zobacz także 22 pażdziernika rocznica likwidacji getta w Iłży

mieszkańcy Iłży nie płacili podatów

W czasach odzyskania niepodległości. Mieszkańcy Iłży kochali Drugą Rzeczypospolitą, czego dowodem  i to największym był udział mieszkańców powiatu w walkach o kształt  jej przyszłych granic, żeby wymienić tylko słynny 24 pułk piechoty z którego wielu poległo. Niestety była to miłość bez wzajemności. Kiedy podstępnie odebrano Iłży siedzibę powiatu i przeniesiono, do zaprzyjażnionego co prawda Wierzbnika. Kiedy słupy elektryczne ominęły miasto, wtedy  mieszkańcy zbuntowali się, i  powołując się na przywilej z czasów jeszcze pierwszej  RP,   zablokowali wszystkie drogi. Elektryczności nie dostali ale sami zbudowali sobie wodną elektrownie miejską. Siedziby powiatu władze im nie przywróciły, jednak wywalczyli  zwolnienie z podatków. Nie płacili więc przynajmniej podatków.

Kiedy było najlepiej a kiedy najgorzej? Najlepiej było podobno za pierwszej RP, w mieście na górze zamkowej grała orkiestra, także przy dżwiękach muzyki, najczęściej lutni, recytowano i śpiewano  poezje.  Dobrze jest także wspominany dziewiętnasty wiek. Wtedy co trudno sobie wyobrazić dziś,  podobnie jak w USA, mieszkańcy miasta wybierali sędziów w wyborach! W mieście też aby uniknąć stronniczości urzędowało na zmianę dwóch burmistrzów. Każdy więc mógł wybrać sobie burmistrza do którego zgłaszał się z jakąś sprawą. Całkiem nieżle było też w czasach socjalizmu. Już w dwa lata po wojnie, przy dużej pomocy aktywistów społecznych rozbudowano szpital na Wzgórzu Leonarda. Powstały też spore zakłady pracy w Zębcu, i filia fabryki samochodów, działała Iłżanka, Chałupnik, i POM .

Najgorsze czasy dla miasta przyszły podczas tak zwanej transformacji. Reforma Góry odebrała nam powiat, zlikwidowano nam praktycznie wszystkie fabryki i mniejsze zakłady pracy.  Próbowano też dwa razy -na szczęście bezskutecznie- odebrać  szpital. Ciekawostką jest fakt, że w czasach socjalizmu było więcej tolerancji niż obecnie. Działacze partyjni i pracownicy administracji -jeśli tylko chcieli-  jawnie chrzcili dzieci w miejscowym kościele i zawierali w nim związki małżeńskie. A na cmentarzu przy głównej alejce można było zobaczyć całkiem sporą  tabliczkę z napisem: poległ w Katyniu. I nikomu to nie przeszkadzało. Mało tego tabliczkę kazał prawdopodobnie sporządzić pan W. pracujący w miejscowym urzędzie miejskim! Innym przykładem jest tablica na cmentarzu, na mauzoleum wojskowym, gdzie napisano: wszystkim żołnierzom, i partyzantom. Podobny umiar cechuje tablicę przy pomniku na ulicy Kochanowskiego. Nie mam tam żadnego słowa na temat  komunizmu i wrogów ludu. Innym przykładem jest działalność pana Jastalskiego,  nauczyciela i działacza harcerskiego. Urządzał patriotyczne imprezy  jawnie w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. Także bardzo wcześnie została w Iłży rehabilitowana AK. i generał Heda-Szary, honorowy obywatel miasta.

iłża mazowsze, ciekawe miejsca, zwiedzanie,region

pomnik przy ulicy Kochanowskiego w Iłży

Zbudowany w drugiej  połowie lat sześćdziesiątych,  i oczywiście wzniesiony jak wiele rzeczy w Iłży w tamtym czasie w czynie społecznym. Głównym inicjatorem budowy pomnika, tak jak w przypadku budowy mauzoleum,  był porucznik wojska polskiego, profesor L.O w Iłży magister Stefan Jop.  Pomnik ten został poświęcony lewicowej partyzantce z powiatu i regionu iłżeckiego. Mottem głównym pomnika jest napis: ZA WOLNOŚĆ I LUD. Umieszczony po  lewej stronie, natomiast na prawym skrzydle wiersz Broniewskiego. Oczywiście na szczycie pomnika na kuli stoi orzeł z rozpostartymi skrzydłami. W rocznice ważniejszych wydarzeń, i 1 listopada mieszkańcy Iłży składają bukiety kwiatów i zapalają przy płycie pomnika znicze. Z ciekawostek iłżeckich: na terenie powiatu Iłżeckiego działy różne regionalne organizacje i ugrupowania nieznane w innych regionach kraju. Dla przykładu: Zjednoczenie Robotniczo-Chłopskie Józefa Jarosza. Działające głównie na wschodzie powiatu Iłża, i w zach. części lubelskiego. Inną taką grupą partyzancką był polsko-żydowski oddział Brawermana  i Garbatego znany najbardziej z niezwykle krwawej bitwy na uroczysku Klamocha niedaleko Lubieni.

Oczywiście największy był Iłżecki Pułk Armii Krajowej, liczący 2500 żołnierzy, i BCh przeszło dwa tysiące. Obok pomnika lewicowych partyzantów świetnie by pasowały   pomniki IPP – AK i 24 pułku piechoty w którym o polski Lwów, Rochatyń i Kołomyje walczyło przeszło dwustu mieszkańców regionu.   Powyżej pomnika w kamienicy państwa Sotowskich odział Igły zaatakował miejscowy posterunek milicji, zabijając około 10 milicjantów. Na dawnym Końskim Targu, zaraz przy dawnej dzielnicy rusznikarzy,  także w latach sześćdziesiątych został w czynie społecznym zbudowany pomnik poległych milicjantów rozebrany w czasach transformacji. Idą ulicą Kochanowskiego w górę i następnie skręcając w lewo dojdziemy na Rynek główny, w połowie drogi stoi pomnik związanego z regionem generała Hedy Szarego  zaraz przed wejściem do kościoła, zaledwie kilka metrów dalej, dowódca posterunku milicji w Iłży zastrzelił żołnierza KBW który wychodząc z kościoła  nie chciał  oddać, należnych mu jako starszemu rangą, honorów. Schodząc znowu w dół ulicy, i skręcając w prawo znajdziemy się na dawnym Końskim Targu. Praktycznie w pierwszym budynku po prawo jest izba pamięci, a faktycznie małe muzeum poświęcone Leśmianowi, ale i jest sporo eksponatów innego „Iłżeckiego pisarza” Brzechwy. Prace  Celiny Sunderland, Krystyny Brzechwy córki pisarza, oraz innych znanych artystów. Wnętrza są świetnie urządzone i stylizowane na epokę. Uwaga Izba Leśmiana znajduje się na pierwszym piętrze, trzeba iść w górę po schodach. Pomieszczenia niestety trochę za małe, i nie mieszczą już eksponatów.  Co do samej nazwy ulicy, Kochanowski miał według legendy chodzić do szkoły w Iłży, jednak mieszkał prawdopodobnie na rogu ulicy Radomskiej i Rynku.

iłża, mazowsze, region iłżecki, pomnik partyzantów

mieszkańcy miasta chętnie składają bukiety kwiatów i palą znicze przy pomniku partyzantów na ulicy Kochanowskiego

iłża, mazowsze, region iłżecki, pomnik partyzantów

widok pomnika, za pomnikiem w tle kamienica Sotowskich gdzie oddział Igły zamordował dziesięciu milicjantów

poniżej dwa skrzydła pomnika, na prawym wiersz Broniewskiego: Chcemy by nasze dzieci…

iłża, mazowsze, region iłżecki, ulica kochanowskiego

widok ulicy Kochanowskiego z dołu, fotografia  nie oddaje do końca piękna ulicy,

poniżej fotografia jednego z inicjatorów budowy pomnika, porucznika wojska polskiego, nauczyciela w miejscowym LO. profesora Stefana Jopa

 

z ulicy Kochanowskiego możemy udać się w kierunku rynku

Artystyczne poddasze w kamienicy Połomskich

iłża mazowsze, ciekawe miejsca, zwiedzanie,region

Adam Bednarczyk -dobry duch miasta

spacerując po miejscowym cmentarzu w Iłży położonym na starym wzgórzu Leonarda, oglądałem ciekawy pomnik iłżeckiego księgarza i pasjonata który odkrył wiele zagubionych tajemnic związanych z życiem miasta. Poniżej fotografie przedstawiające pomnik Adama Bednarczyka stojący po prawej stronie zaraz przy głównym wejścia. Jedyna rzecz jaka martwi to mała liczba zniczy i kwiatów na grobie zapalanych w święta zmarłych. Jakby miejscowe władze nie pamiętały. Trochę smutne.

iłża mazowsze, ciekawe miejsca, zwiedzanie,region iłżecki